Περί νηστείας και Ορθόδοξης Παράδοσης ο λόγος του Πατρός Επιφανίου

Στο Άγιον Όρος νηστεύουμε από λάδι και τη Δευτέρα. Τρεις ημέρες. Αυτό δεν είναι υποχρεωμένοι οι λαϊκοί να το τηρήσουν.  Μόνον οι μοναχοί. Είναι μοναχικός κανόνας, λόγω του ότι ο μοναχισμός είναι αγγελικό τάγμα. Προς τιμήν των Αρχαγγέλων. Λοιπόν, νηστεύουμε και τη Δευτέρα από λάδι. Ό,τι ισχύει για την Τετάρτη και την Παρασκευη, ισχύει και για τη Δευτέρα. Αν τύχει κάποιος άγιος, αν είναι μια μεγάλη γιορτή-δεσποτική, θεομητορική, εκεί μπορεί να έχει κατάλυση και ιχθύος. Όπως ισχύει σε πολλές γιορτές.

Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή έχουμε αλαδωτο στο Άγιον Όρος, εκτός και εάν φυσικά υπάρξει κάποιος εορταζόμενος άγιος, που τιμάται από το μοναστήρι, το κάθε μοναστήρι στο Άγιον Όρος. Δηλαδή, μπορεί στην Παντοκράτορος να γιορτάζουμε εμείς τον Άγιο Ευθύμιο πανηγυρικά, οπότε βάζουμε και λάδι, να έχουμε δοξολογία. Σε ένα άλλο μοναστήρι μπορεί να μην τον γιορτάζουν. Βέβαια, ο συγκεκριμένος άγιος τιμάται από όλα τα μοναστήρια. Σαν παράδειγμα το αναφέρω. Οπότε το ένα μοναστήρι μπορεί να έχει αλάδωτη εκείνη την ημέρα, γιατί δεν τον τιμά αυτό τον άγιο, ενώ το άλλο μοναστήρι να τον τιμάει γιατί έχει ευλάβεια, τον έχει άγιο λείψανο και ούτω καθεξής. Τέτοιες εξαιρέσεις υπάρχουν πάρα πολλές, γιατί όπως είναι γνωστό στο Άγιον Όρος φυλάσσονται πάρα πολλά άγια ιερά λείψανα, πολλών αγίων. Οπότε όταν έχουμε το λείψανο κάποιου αγίου, έστω και ένα πολύ μικρό τεμάχιο, αυτόν τον Άγιο τον τιμούμε όπως λέμε εμείς, εκεί στην αγιορείτικη διάλεκτο. Με δοξολογία, με είσοδο πολλές φορές, ανάλογα τι ακολουθία υπάρχει στον Άγιο και πώς θέλει το μοναστήρι να τον τιμήσει ή το λιγότερο με δοξολογία. Όταν λοιπόν έχουμε δοξολογία στον Όρθρο και  ομώνυμη ημέρα της εορτής του Αγίου, τότε καταλύεται και λάδι, λάδι και οίνος. Το κρασί  πηγαίνει πάντοτε με το λάδι. Όταν έχουμε κατάλυση ελαίου, έχουμε και κατάλυση οίνου. 

Δύο και μοναδικές ημέρες του χρόνου υπάρχουν που έχουμε κατάλυση οίνου, χωρίς να έχουμε κατάλυση ελαίου. Αυτές οι δύο ημέρες είναι τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Την Πέμπτη του Μεγάλου Κανόνος, λόγω του ότι προηγείται η αγρυπνία του Μεγάλου Κανόνος, από την Τετάρτη το βράδυ, ξημερώνοντας προς την Πέμπτη. Οπότε στην Τράπεζα -μετά την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία που έχουμε – καταλύουμε οίνο  όχι λάδι. Σε κάποια μοναστήρια, ίσως έχουν κατάλυση και ελαίου, αλλά τουλάχιστον στα περισσότερα έχουν κατάλυση μόνον οίνου. Επίσης τη Μεγάλη Πέμπτη λόγω της ημέρας, λόγω που είναι η ημέρα που έγινε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, στο οποίο χρησιμοποιείται οίνος και είναι συμβολικό το κρασί του αίματος του Χριστού που χυθηκε πάνω στο σταυρό, καταλύουμε επίσης οίνο.  Εμείς δεν έχουμε λάδι τη Μεγάλη Πέμπτη, μόνον κρασί καταλύουμε. 

Το Αρτζιμπούρτζι είναι το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων που ξεκινά από την ημέρα των Χριστουγέννων μέχρι και τις τέσσερις Ιανουαρίου. Όλες αυτές τις ημέρες… πόσες ημέρες είναι; Έντεκα λοιπόν, συν των Θεοφανείων, ότι ημέρα και να πέσει, έχει κατάλυση εις πάντα, είναι Αρτζιμπούρτζι. Και Τετάρτη και Παρασκευή και Δευτερα να πέσει, θα φάμε τα πάντα. Και όταν πρόκειται για εκτός του Αγιου Όρους, εννοείται και το κρέας. Για το Άγιον Όρος όμως, μέχρι τυρί, αυγά και ψάρι. Την παραμονή βέβαια, των Θεοφανείων υπάρχει ένα διάλειμμα. Υπάρχει ένα κενό εκεί. Τρώμε, αλάδωτο γιατί πρέπει να προηγηθεί αυτή η νηστεία, να προετοιμαστούμε από όλη αυτή την κατάχρηση, αν επιτρέπεται η έκφραση, του Δωδεκαημέρου που καταλύουμε εις πάντα. Να προετοιμαστούμε λίγο πνευματικά, ασκητικά, για να κοινωνήσουμε των Θεοφανείων. Εν συνεχεία έχουμε το επόμενο Αρτζιβορτζιο Είναι η πρώτη εβδομάδα της εισόδου στο Άγιο Τριώδιο. Την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου. Λοιπόν αρχίζει το 2ο Αρτζιβούρτζιο που είναι από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι και την Κυριακή του Ασώτου, τη δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου. Οι ημερομηνίες αλλάζουν. Φέτος μπορεί να είναι το Φεβρουάριο, του χρόνου μπορει να ειναι το Μάρτιο. Όχι Μάρτιο, δεν πάει τόσο μακριά. Μπορεί να είναι τον Ιανουάριο, το Φεβρουάριο. Το τριώδιο εκεί πέφτει, οπότε έχει καταλυση εις πάντα και  Δευτέρα και Τετάρτη και Παρασκευή, εις πάντα. Και όπως είπαμε και πριν το εις παντα για τους λαϊκούς σημαίνει και κρέας. Σε μας μέχρι και ψάρι και τυρί. Εν συνεχεία, η επόμενη εβδομάδα είναι από την Κυριακή. Από την Κυριακή του Ασώτου, τη Δευτέρα μαλλον, μετά του Ασώτου, μέχρι την Κυριακή της Απόκρεω. Είναι κανονική εβδομάδα, όπως είναι όλες οι εβδομάδες του χρόνου. Δηλαδή Δευτέρα, Τετάρτη Παρασκευή νηστεύουμε, έχουμε το αλάδωτο. Τις υπόλοιπες ημέρες τρώμε τα πάντα. Την Πέμπτη έχουμε,  δεν ισχύει βέβαια στο Άγιον Όρος αυτό,  όπως έχει επικρατήσει  έξω, την Τσικνοπέμπτη που είναι η τελευταία  ημέρα  της περιόδου της κατάλυσης. Γίνεται την Τσικνοπέμπτη που  καταλύουν, κατά κόρον, το κρέας. Μετά είναι το Σάββατο και  η Κυριακή, η Κυριακή της Απόκρεω, όπου τότε Αποκρέουμε, εξού και Απόκρεω. Αποκρέουμε και από το κρέας- όσοι καταλύουν κρέας-.  Εκείνη την Κυριακή σταματάει η κατάλυση. Μέχρι τις 12 το βράδυ μπορεί κανείς να φάει. Μόλις πατήσει 12 η ώρα το βράδυ, τέρμα το κρέας. Από κει και πέρα αρχίζουμε να εισερχόμαστε βαθμιαίως και σταδιακά στην περίοδο της νηστείας. Αυτή η Κυριακή τώρα, η Δευτέρα μάλλον, μετά τις Απόκρεω μέχρι και την Κυριακή της Τυρινής, είναι Αρτζιμπούρτζι, αλλά είναι περιορισμένο Αρτζιβούτζιο. Μόνο μέχρι ψάρι και γαλακτερά, όχι κρέας. Το κρέας ήδη, έχει σταματήσει. Την Κυριακή το βράδυ που είπαμε, της Απόκρεω. Οπότε αυτές τις ημέρες τρώμε και Τετάρτη και Πέμπτη και Δευτέρα και Τετάρτη και Παρασκευή. Τρώμε και ψάρι, αν θέλουμε. Δεν είναι υποχρεωτικό. Και γαλακτερά. Την Κυριακή της Τυρινής το βράδυ, σταματάει και αυτό το Αρτζιμπούρτζι και πλέον αρχίζει η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Από τη Δευτέρα μετά της Τυρινής. Οι τρεις πρώτες ημέρες είναι αυστηρής νηστείας. Για τον καθένα βέβαια, ανάλογα και με το πως το επιτρέπει η υγεία του. Στο Άγιον Όρος τηρείται με ασιτία απόλυτη, στα περισσότερα μοναστήρια. Δεν πίνουμε ούτε αγιασμό. Να φανταστείτε ούτε το αντίδωρο αυτές τις ημέρες, ήδη από τις 12 η ώρα το βράδυ. Την Κυριακή της Τυρινής μέχρι την Τετάρτη το μεσημέρι, δεν πίνουμε ούτε αγιασμό, ούτε αντίδωρο. Πολύ περισσότερο, ούτε νερό. Σε κάποια μοναστήρια ίσως να οικονομουν τα πράγματα, γιατί υπάρχουν και αδύναμοι  αδελφοί. Οι οποίοι δεν μπορούν ίσως να αντέξουν, έχουν και λόγους υγείας και μπορούν να οικονομήσουν με λίγο τσάι ή κάποιο φρούτο ή με ξηρούς καρπούς, είτε τέλος πάντων με ξηροφαγία. Εν συνεχεία ακολουθείται το πρόγραμμα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αλλά μιας και λέμε για το Αρτζιμπούρτζι να πάμε στο επόμενο, το οποίο είναι από την ημέρα του Πάσχα μέχρι την Κυριακή του Θωμά. Αυτή την περίοδο, αυτή την εβδομάδα έχει κατάλυση εις παντα και κρέας και ψάρι και γαλακτερα. Εν συνεχεία μετά, από τη Δευτέρα του Πάσχα μέχρι και της Πεντηκοστής, είναι η περίοδος του Πεντηκοσταρίου, όπως λέμε. Και έχουμε βέβαια,  μια κανονική περίοδο που τρώμε τα πάντα εκτός  από Δευτέρα, Τετάρτη Παρασκευή. Από την Κυριακή της Πεντηκοστής μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Αμέσως μετά την Πεντηκοστή, μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων έχουμε το τελευταίο Αρτζιμπούρτζι, που καταλύει επίσης τα πάντα και κρέας και ψάρι και γαλακτερά. Και στο Άγιον Όρος μέχρι ψάρι και γαλακτερά μόνο.  

Και βέβαια, πάνω από το πρόσφορο όταν το κατασκευάζουμε βάζουμε την ειδική σφραγίδα, η οποία έχει πάνω  χαραγμένα κάποια γράμματα. Το Ιησούς Χριστός νικά, που αυτό λέγεται αμνός. Αυτό είναι και το σημείο το οποίο θα βγάλει ο ιερέας για να προσφέρει στον Θεό, για τη Θεία Ευχαριστία. Έχει τα λεγόμενα εννέα τάγματα που είναι χαρακτηριστικά. Έχει τη μερίδα που βγαίνει προς τιμήν της Παναγίας. Αυτή είναι ένα τρίγωνο και πάνω έχει το Θεοτόκος και κάποια άλλα σχέδια που ολοκληρώνουν τον κύκλο. 

Το ύψωμα είναι διαφορετικό από το πρόσφορο. Είναι στρογγυλό και στο κέντρο έχει έναν αμνό, στο επάνω μέρος έχει άλλον αμνό, στο κάτω μέρος έχει άλλον  αμνό. Στα δεξιά, όπως το βλέπουμε, υπάρχουν τα εννέα τάγματα που είναι εννέα τριγωνάκια τα οποία προεξέχουν. Αυτά τα βγάζει ένα-ένα ο παπάς,  μνημονεύοντας τα 9 τάγματα τα αγγελικά και διάφορους αγίους, με ιεραρχία. Αριστερά υπάρχει ένα μεγάλο τρίγωνο μοναδικό,  το οποίο περιέχει το γράμμα Θ μέσα, που συμβολίζει την Παναγία. Αυτό βγαίνει ξεχωριστά,  και τοποθετείται στο άγιο δισκάριο αριστερά. Οι άλλοι δύο αμνοί, ο επάνω και ο κάτω, απ΄ αυτούς τους αμνούς, τους δεύτερους, βγάζει ο ιερέας  με ένα ειδικό τρόπο, ένα μακρόστενο κομμάτι, μνημονεύοντας κάποιο όνομα που θέλει ο πιστός που προσφέρει το αντίδωρο, να μνημονευθεί ιδιαίτερα. Είτε γιατί γιορτάζει ο Γιώργος, είτε γιατί είναι άρρωστος, είτε γιατί τέλος πάντων έχει κάποιο ιδιαίτερο αίτημα. Βγαίνει ένα ύψωμα, στον Γιώργο, και βγάζοντάς το ο παπάς  το ευλογεί και πάνω από τα άγια -στο εξαιρέτως-  μνημονεύει το όνομα αυτού του συγκεκριμένου ανθρώπου και το δίνει στη συνέχεια στο πρόσωπο το οποίο του το έχει ζητήσει. Αυτό είναι το λεγόμενο ύψωμα. 

Το κόλλυβο ως ονομασία, επικράτησε από την περιοχή των Ευκαλύπτων. Όπως αναφέρεται στην ιστορία, έτσι, σ΄ αυτή την περιοχή, ονόμαζαν τα κόλλυβα. Το σιτάρι το βρασμένο, το ονόμαζαν κόλλυβα. Και όταν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή ο αυτοκράτορας, ο οποίος δεν ήταν Χριστιανός, θέλησε να μολύνει τους χριστιανούς, αποσύροντας όλα τα τρόφιμα και για όλη την εβδομάδα, την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής να τους αναγκάσει  να φανε ειδωλόθυτα. Το Σαββατοκύριακο που όπως ήξερε, όπως γινόταν και όπως γίνεται μέχρι σήμερα, κρατούσαν οι πιστοί όλη αυτή την εβδομάδα. Έβγαλε τα εδέσματα, τα ειδωλόθυτα ραντισμένα με αίμα ή κρέατα από τα είδωλα, να τα πουλήσει στην αγορά. Κι αφού δεν θα υπήρχε κάτι άλλο καθαρό, αναγκαστικά αυτό θα έπαιρναν οι χριστιανοί να φάνε. Όμως ο Άγιος Θεόδωρος φύλαξε τους πιστούς. Εμφανίστηκε στον Επίσκοπο, στον Πατριάρχη και του λέει. Το Σάββατο που θα αρχίσει να καταλύεται λοιπόν, να μην πάτε να αγοράσετε από αυτά τα τρόφιμα που προσφέρει στην αγορά ο αυτοκράτορας, γιατί είναι όλα ειδωλόθυτα. Και ραντισμενα λοιπόν από το αίμα των ειδώλων, των ειδωλοθύτων. Αλλά πως οι χριστιανοί, πώς θα οικονομηθούν οι χριστιανοί;¨ θα βράσεις κόλλυβα¨. Και θα τα μοιράσεις στους πιστούς για να οικονομηθούν, όπως λένε, για να φάνε, να μπορέσουν να αντέξουν στο υπόλοιπο της νηστείας. Και πράγματι αυτό έγινε. Έβρασαν κόλλυβα, μοίρασαν στους πιστούς και έτσι δεν αγόρασε κανείς από τους χριστιανούς ειδολόθυτο να φάει και να μολυνθεί και κατάλαβε ο Πατριάρχης ότι ήταν ο Άγιος Θεόδωρος, διότι τον είδε στο όραμά του.  Τον ρώτησε ¨Και ποιος είσαι εσύ;¨ ¨Τι είναι αυτά τα κόλλυβα;¨ Ο Πατριαρχης δεν το ήξερε. Τι είναι αυτό; Τα κόλλυβα είναι το βρασμένο σιτάρι, όπως το λέμε εδώ στην πατρίδα. Ήταν ο Αγιος θεοδωρος, ο Τήρων.  

Το σιτάρι, όταν το σπείρει ο άνθρωπος και το ρίξει κάτω στη γη και παραχώνεται μέσα στο χώμα, σκεπάζεται από το χώμα, σαπίζει και έτσι φυτρώνει. Πετιέται το κεντρί και βγαίνει. Και βγαίνει λοιπόν μετά ο βλαστός ο καινούργιος, ο οποίος ενώ είναι ένα σπυρί, τελικά αποδίδει εκατονταπλάσια σπυριά. Λοιπόν, έτσι ακριβώς είναι και η ψυχή. Όταν φύγει από αυτό το σώμα και όταν αυτό το σώμα μπει μέσα στη γη και θαφτεί και φαίνεται ότι πλέον έλιωσε, αυτό  γεννήθηκε. Η ψυχή  ανθίζει και το νέο πνευματικό σώμα, το οποίο θα βγει μετά, εν ημέρα κρίσεως στη Δευτέρα Παρουσία, θα είναι σαν το σιτάρι το οποίο αποδίδει εκατονταπλάσια.